Dağlıq ərazi Qarabağın böyük hissəsini əhatə edir. Dağlıq ərazinin təbii şəraiti həmişə qoşunlar tə rə fin dən döyüş tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi üsul larına təsir edib və edəcəkdir. Bu tapşırıqları ye rinə yetirərkən ərazinin xarakteri, relyefi, iq li - mi, hidroqrafik və digər şərtləri nəzərə alın ma lı - dır. Dağlarda qoşunların döyüş fəa liy yə ti nə ən çox rel yefin təsiri olur. Qarabağın dağlıq ərazisi müxtəlif yüksəklikli dağ ları olan rayon və sahələrdən ibarətdir. Dağlar də niz səviyyəsindən mütləq yüksəkliklərinə görə al çaq, orta və hündür dağlara bölünür. Kiçik dağlar – 500-1000 m-ə qədər hün dür - lük də olur. Belə ərazidə quru qoşunlarının iri qrup laş mala rı nın tətbiqi müm kündür. Kiçik dağ - lar da nisbətən çox lu əl ve rişli keçidlər və va di lər möv cud dur. Kiçik dağlara bələd olmaq asandır. Bu rada nis bətən yol şə bəkəsi hərəkətə imkan ya - ra dır ki, bu da alçaq dağlı ra yon larda hü cum əmə - liy yatlarının yüksək temp də və bütün növ döyüş tex nikasını tətbiq etməklə ke çi ril mə si nə imkan ve rir. Orta hündürlüklü dağlar – 1000-2000 m-ə qə dər hündürlükdə olur. Bu dağ larda sərt ya maclar üs tünlük təşkil edir. Qışda aşı rım lar hə rə kət üçün çə tin ke çilən olur. Orta hündürlüklü dağ larda qo - şun la rın manevrləri məhduddur, ağır texnikanın yol lardan kənarda hərəkəti çə tin ləşir. Belə rayon - lar da fəa liy yətlər şəxsi he yə tin, döyüş texnikası və si lah ların əsaslı hazırlığını tə ləb edir. Hündür dağlar – 2000 m-dən yuxarı hündürlükdə olur və döyüş əmə liyyatları əsasən yol istiqamətləri boyunca aparılır. Ağır texnikanın tət biqi imkanları məhdudlaşır. Çətin keçilən ra - yon lar da xüsusi hazırlıqlı bölmə və hissələrin tət - biq edil məsi vacibdir. Aşırımlar ilin böyük hissəsi qar la örtülüdür və hərəkət mümkün deyil, tez-tez qar və daş uçqunları, sellər baş verir. Hündür dağ - lar da yol lar azdır, hündürlüklərə qalxdıqca onların ke y fiy yəti əhəmiyyətli dərəcədə pisləşir. Mövcud yol lar isə, bir qayda olaraq, sərt döngəli, ensiz və do layı serpantinli, sərt yoxuş və enişli olur. Havanın çox seyrək olması şəxsi heyətin döyüş qa biliyyətinə, texnikanın və silahların effektivlik imkanla rına mənfi təsir göstərir. Marşlarda, həm - çi nin hü cum və müdafiə zamanı qoşunların dağ - larda fəa liyyətlərinin xarakterinə süxurlar ciddi tə sir gös tərir. Müxtəlif növ texnikaların keçmə şəraitləri və mühəndis işlərinin aparılması, ilk növ bədə, sü xur ların xüsusiyyətlərindən asılıdır. Qaya və daş kimi bərk süxurlar dağlıq ərazidə xü- susi silsilə təş kil edirlər. Dağlarda bərk süxurlar üs tünlük təş kil etdiyindən, ərazidə fortifi ka si ya qur ğularının düzəldilməsi, kolonna yollarının çə - kil məsi mü hüm dərəcədə qüvvə, vəsait və vaxt tə - ləb edir. An caq müdafiədə, vaxt imkanları ol duqda, qoşunlar be lə qruplarda möhkəm sığına caq və atəş qurğu la rı yarada bilərlər. Qoşunların döyüş fəaliyyətinə dağ şəraitinin iqlimi – havanın temperaturu, atmosfer təzyiqi, rü tubət, ya ğıntılar, külək, buludluluq, duman əhə - miy yətli tə sir göstərir. Bütövlükdə, dağlıq ərazidə tə bii şə ra it mürəkkəb və çətin olur. Dağlardakı hərbi əməliyyatlarda ətraf mühitin şərtlərinin təsiri olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Dağ əməliyyatı şəraitlərlə yanaşı xüsusi təc hi - zatı, xüsusi təlimi, ətrafın (mühitin) havasına öy rəş - mə yi və müvəffəqiyyət əldə edilməsi üçün yük sək ni zam-intizamın olmasını tələb edir. Dağ əmə liy ya - tına qoşulmaq (iştirak etmək) tapşırığı al mış koman - dir və qərargah heyəti ilə birgə eyni qə rar gahda olan aşağı rütbəli şəxs də dağ əməliy ya tı nın şərtlərinə uy - ğun şəkildə təlimatlandırıl ma lı dır. Hərbi əməliyyatın həyata keçirildiyi dağlar dik meyilli, bir neçə təbii və nadir hallarda süni yolu olan dərə-təpəli (eniş-yoxuşlu) ərazi olaraq qəbul edilməlidir. Dağlarda iqlimə görə dəyişikliklər baş verir. İqlimin nəzərə alınması planlaşdırmada çox vacibdir. Bir mühitdən başqa bir mühitə keçdikdə ha vanın dəyişilməsi taktiki əməliyyata təsir gös - tə rən mühüm faktordur. Tarix boyu yüksəkliklərə nəzarət etmək (nə za - rət də saxlamaq) uğ run da döyüşlər olmuş, silah və təc hizatdakı də yi şikliklər bunu əvəzləməmişdir. Dağ lıq bölgələrin oxşar xüsusiyyəti kimi enişli-yo - xuşlu ərazi və oynaq hava şərtləri idarəetmə və nə - zarət fəaliyyətinin həyata keçirilməsini çə tin ləş dirir. Adi şəraitlərdə hücum üçün səciyyəvi olan əsas müddəalar dağlarda hücumun təşkili zamanı da öz qüvvəsini saxlayır. Amma bu halda ərazinin rel - ye fin dən və düşmən müdafiəsinin spesifik təşki - lin dən asılı olan bəzi xüsusiyyətlər var. Dağlıq ərazidə hücumda nəzərə alınır: yolların məh dud sayda olması və onlarda hərəkətin mü - rək kəb liyi; görünməyən sahələrin və gizli yaxın - laş ma istiqamətlərinin çoxluğu; düşmən tə rə fin dən çoxpilləli atəş və maneələr sistemi olan eşe - lon laşdırılmış müdafiənin qurulması; dağ uç qun - la rı və qalaqlarının əmələ gəlməsi (süni ya ra dıl - ma sı) imkanları; mühəndis təchizatını çətinləş di - rən daşlıq yerin üstünlük təşkil etməsi; də rə lər də və dərin vadilərdə zəhərləyici maddələrin uzun müd dət qalması; dağların ekranlaşdırma xüsu siy - yəti; gecə və gündüz temperaturların kəskin dəyiş - mə si və havanın seyrək olması. Dağlarda hücum dağ rayonlarının təbii şəraiti - nin xüsusiyyətlərini və onların qoşunların fəa liy - yə tinə təsirini nəzərə almaqla təşkil edilir və ke - çi ri lir. Onların əsas xüsusiyyətləri bunlardır: – ərazi relyefinin kəskin dərə-təpəli və çətin ke çilən olması; – yolların azlığı və hərəkətin mürəkkəbliyi; – qoşunların fəaliyyəti üçün mümkün istiqa - mət lərin rabitəsizliyi və imkanların az olması; – dağ uçqunlarının çox olması; – sutka ərzində havanın kəskin dəyişməsi ilə xa - rak terizə olunan iqlimin özünəməxsus xüsu siy yə ti; – dağların ekranlaşdırma təsiri. Dağlarda mühüm maneələr çaylardır. Onların axı nı iti, səviyyəsi tez-tez və kəskin dəyişən, dibi kə lə-kötür və sahilləri dik-yüksək olur. Adi hallardan fərqli olaraq dağlarda düşmənin mü dafiəsi xeyli geniş cəbhədə, hücum edən qo - şun ların fəaliyyəti üçün mümkün olan əsas yollar bo yu yaradılır. Düşmən müdafiədə əsas qüvvələrini, hücum edən qoşunlar üçün əlverişli olan istiqamətlərdə ha kim yüksəklikləri, dağ aşırımlarını, yol qov şaq - larını və digər mühüm obyektləri saxlamaq məq - sə dilə cəmləşdirir. Dağlıq Qarabağda düş mən ko - mandanlığı tərəfindən uzun müddətdə ya ra dıl mış müdafiə xətlərinin və mövqelərinin əsa sı nı dairəvi müdafiəyə hazırlanmış bölük və taqım da yaq mən təqələri təşkil edir. Orada mühəndis ma neə - ləri ilə birləşdirilmiş çoxpilləli vahid atəş sis temi təş kil edilmişdi. Düşmənin dağlarda döyüş düzülüşü, aydın sü rətdə qüvvə və vasitələrin istiqamətlər üzrə yerləş - mə si ilə səciyyələnir. İkinci eşelonlar və ehtiyatlar mü hüm istiqamətlərdə bir neçə rayonlarda yerləş - dirilir. Dağlarda döyüş əməliyyatlarının təşkili za - ma nı vacibdir: – birinci, qoşunlar bir-birlərindən ayrı isti qa - mət lərdə fəaliyyət aparmağa məcbur olduğu üçün hü cum zamanı bir neçə qruplaşma yaratmaq; – ikinci, dağlarda hücum edən qoşunlar əsas zər bə ni tankların, artilleriya və aviasiyanın sə mə - rə li is ti fadə edilməsi mümkün olan daha əlverişli is ti qa mətlərdə endirməlidir. Buna görə də bu şə ra - it lər üçün yandankeçmə dəstələrinin fəa liy yət lə ri ilə ra zı laşdırılmış cinah zərbələri səciyyəvi ola caq - dır. Fəaliyyətlərin gözlənilməzliyini əldə et mək üçün əsas zərbəni əlçatmaz istiqamətlərdə, düş mə - nin gözləmədiyi yerdən də endirmək müm kün dür; – üçüncü, qoşunların əməliyyat düzülüşünü dağ lıq ərazinin xüsusiyyətini nəzərə alaraq müəy - yən etmək lazımdır. Kəskin dərə-təpəli ərazi, əlçatan istiqamətlərin məh dud laşması, iqlimin müxtəlifliyi və sərtliyi, ha vanın seyrək olması, ağac örtüyünün olmaması, daş və qaya süxurlarının üstünlük təşkil etməsi, həm çinin qar və daş uçqunlarının, sürüşmələrin, sel gəlməsinin mümkünlüyü motoatıcı və tank qo - şun larının döyüş fəaliyyətlərinə əhəmiyyətli təsir gös tərir. Dağ relyefinin xüsusiyyətləri istiqamətlər üz rə müs təqil qoşun qruplaşmalarının yaradıl - ma sını, qoşunların dərin eşelonlaşdırılmasını tə ləb edir. Bununla yanaşı, dağlıq ərazi qoşunlara az qüv - və lər lə, əsas qüvvələri düşmən hücumu üçün əl - ça tan ayrı-ayrı istiqamətlərdə cəmləşdirməklə da ha enli cəbhədə möhkəm müdafiə qurmağa və dağ lıq rayonun mühüm hündürlüklərini əldə sax - la ma ğa imkan verir. Dağlarda fəaliyyətlər səmt - ləş mə, qarşılıqlı əlaqənin təşkil edilməsi, təchizat və idarə edilmənin çətinliyinə görə mürəkkəbləşir. Qoşun ların hazırlığı və silahları, əsasən də yüksək dağ lıq rayonlarda fəaliyyətləri zamanı çox mü - hüm məna kəsb edir. Kəskin dərə-təpəli relyef güc lü şaquli hava axınları ilə birlikdə taktiki hava de santlarının istifadəsini çətinləşdirir. Qoşunların en mə üsulu ilə desant çıxarılması dağlarda enmə mey dançalarının az olmasına və desantın intensiv atə şə məruz qalmasına görə məhduddur. Ərazi şəraitini və düşmənin müdafiə qurulu şu - nu nəzərə alaraq, dağlarda hücumu ayrı-ayrı isti - qa mətlərdə, başlıca olaraq yüksəkliklərin ya macları ilə, dağ sıraları, vadilər və yollar boyu apar - maq tövsiyə edilir. Öndən hücum o vaxt məsləhət görülür ki, mü - da fiə olunan düşməni cinahlardan ötmək mümkün de yil. O, gecə və atəş hazırlığı olmadan keçirilir. Yan dan ötüb keçmə marşrutlar olmadıqda, öndən hü cum zamanı böyük itkilər gözlənilirsə, düş mən - lə təmas yerlərində qısa bir müddətdə əlverişli qüv və və vasitələr nisbəti və onu darmadağın et - mək üçün şərait yaratmaq məqsədilə qoşunlar he - li kopterlərlə müdafiə xətti önündə və ya düşmən ar xa sında olan hakim yüksəkliklərə taktiki desant ola raq atıla bilərlər. Hücumakeçmə həddini çıxış vəziyyətinin bi la - vasitə yaxınlığında, hücum üçün düşmənin ön xət - tinə mümkün qədər yaxın təyin etmək məslə hət görülür. Gözlənilməzliyə nail olmaq üçün çı xış vəziyyətini gizlin tutmaq məqsədəuyğundur (ge - cə, dumanda və ya tüstü pərdəsi altında). Hü cu - mu keçirmək üçün əsas və köməkçi, habelə hü - cum dakı müvəffəqiyyəti inkişaf etdirmək üçün eh ti yat zərbə qruplaşmaları yaradılır. Əsas zərbəni ci nah lara doğru manevrlərə əlverişli şərait ya - radan, atəş vasitələrinin ən əlverişli istifadə im - kan ları olan və orada yerləşən obyektlərin ələ ke - çi rilməsi üzrə döyüş tapşırıqlarının həllində əhə - miyyətli məna kəsb edən ərazi istiqamət lərin də endirmək məsləhət görülür. Yol qovşaqları, hakim yüksəkliklər, dağ aşı rım - la rı və keçidlər uğrunda mübarizə xüsusi əhə miy - yət kəsb edir. Hücum tempi adi halda olduğundan aşa ğı ola bilər. Hücum edənlər əsas qüvvələri ən mü hüm obyektlərin – hakim yüksəkliklərin, aşı - rım ların, keçidlərin və s. tutulmasında cəmləş di - ril məlidir. Bölmələrin döyüş düzülüşləri əra zinin xü su siyyətlərindən, şəraitdən və qoyulmuş tap şı - rıqdan asılıdır. Bu şərtlər hücuma keçən qo şun lara qoyulan tapşırıqların dərinliyinə də bila va sitə təsir edir. Lakin düşmən müdafiəsinin qiy mətlən di ril - məsinə, öz qüvvə və vasitələrinin möv cud lu ğu na və hücum istiqamətindəki ərazinin xü su siy yət lə - rinə əsas diqqət yetirmək lazımdır. Döyüş düzülüşlərinin dağlarda bu elementləri va cibdir: ön, yandankeçmə dəstələri və hava de - sant ları, cinahlara və düşmən arxasına manevrin ye rinə yetirilməsi, dağ aşırımlarının, keçidlərin, yol qov şaqlarının və digər obyektlərin ələ keçiril mə si. İstiqamətlərin ayrı-ayrı döyüş lə rin yerli xarak - ter li olmasını nəzərə alaraq, bölmə və hissələrin tək cə taktiki yox, həm də əməliyya tın məq səd lə - ri nə çatmaqda müstəqil rolu kəskin ar tır. Dağıntı olan rayonlarda qoşunların hərəkəti ni tez təmin et mək üçün maneələri ləğvetmə qrup la rı yaradılır. Be lə şəraitdə hücum edən qoşunların əsas fəa liy - yət forması, yandan ötüb keçmək və dövrələmə ilə birgə ön zərbələri endirməkdir. Yandankeçmə dəs tə ləri, reyd və dağ-həmlə dəstələrini geniş tət - biq etməklə, əsas qüvvələri hakim yüksəkliklərin, aşı rım ların, yol qovşaqlarının və başqa mühüm ob yekt lərin əldə edilməsinə cəmləşdirmək və mü - da fiə də olanlar üzərində qüvvə və vasitələrdə ikiüç dəfə üstünlük yaratmaq lazımdır. Hücum edən qoşunların döyüş fəaliyyətlərini tə - min etmək məqsədilə taktiki hava desantları və yan - dankeçmə dəstəsi tətbiq etmək məsləhət gö rü lür. Bu qruplar hücum istiqamətindəki ərazinin va - cib sahələrini, düşmənin komanda-müşahidə mən - tə qələrini, rabitə qovşaqlarını, artilleriyanı, tə mi - nat anbarlarını ələ keçirir, onun ehtiyat qüv və lə ri - nin cəbhə istiqamətinə yaxınlaşmalarını və qo şun - larının geri çəkilmələrini əngəlləyirlər. Onlar əsas qüvvələrin vacib istiqamətlərdə mü vəf fəqiy yətlə hücum etmələrini təmin etmək üçün mü da fiə olunan düşmənin bölmələrinə cinah və ar xa dan zərbə endirə bilərlər. Əsas qüvvələr tərəfindən ərazinin əl verişli sa hə ləri ələ keçirildikdən sonra, uğuru in - ki şaf etdir mək məqsədilə ehtiyatları (ikinci eşe lon - ları) dö yü şə yeritmək məqsədəuyğundur. Tabor bir istiqamətdə, əsas qüvvələrdən ay rı - lıq da, müstəqil fəaliyyətə hazır olmaqla hücum edə bilər. Yandankeçmə dəstələri motoatıcı bö lük -dən tabora kimi tank əleyhinə bölmələr, minaatanlar, istehkam və başqa bölmələrlə gücləndirilmiş tər kibdə yaradılır. Briqadanın əsas zərbə istiqaməti müdafiə olunan düşmənin əsas qüvvələrinin cinahına və arxa bölgəsinə çıxmasını təmin etməlidir. Hücumun bilavasitə istiqaməti olmayan əra zi - də əsas zərbə istiqamətinin dəyişilməsi variantla - rı nı nəzərdə tutmaq lazımdır. Dağlıq ərazidə hü - cum əməliyyatlarının aparılması üsulları hücumun mümkün maksimal templərini, səylərin də - rinliyə köçürülməsini, düşmənin dövrələnməsini, o cümlədən havadan, öndən, cinahlardan və arxa - dan zərbələrin endirilməsini, parçalanmasını və his sələrlə məhv edilməsini təmin etməlidir. Dağlıq ərazidə hücum vaxtı yaranan şərait teztez öndən endirilən zərbələrlə yandankeçmə (reyd) dəs tələri tərəfindən düşmənin dərindən ötüb keç mə si koordinasiya olunmalıdır. Dağ lar da hücum istiqamətlərinin təcridi və məh dud sayda yolların varlığı səbəbindən düş mə nin mühasirəyə alın ması və məhv edilməsi üçün bir ləşən isti qa - mət lər üzrə zərbələrin endirilməsinə hər zaman im kan olmayacaq. Düşmən bölmələrinin mühasirəyə alınması və on ların hissələrlə məhv edilməsinə qoşunların əsas istiqamətlərə hücumları ilə və aşırımların, dağ ke çidlərinin və onun arxa bölgəsində yol qov - şaq la rının ələ keçirilməsi üçün hava desantlarının çı xa rılmasıyla və birgə fəaliyyətlər nəticəsində nail olunur. Dağlarda ikinci eşelon döyüşə eyni vaxtda və ya ardıcıl olaraq bir, bəzən isə iki istiqamətdə, ək - sər hallarda birinci eşelonun döyüş düzülüşünün üzə rindən aşmaqla yeridilə bilər. Motoatıcı tabor PDM-də və tank taboru adətən ikinci eşelonda, ya xud ümumqoşun ehtiyatında istifadə olunur və müm kün olan istiqamətlərdə düşmənin arxasına və ci nah larına zərbələr endirmək üçün döyüşə da - xil edi lir. Tanklar və PDM-lər bi rin ci eşelonda ikiüç döyüş xəttinə açıla bilər. Taktiki hava desantları aşırımların, dağlıq əra - zi nin digər mühüm oyektlərinin ələ keçiril mə si, düşmənin taktiki ehtiyatlarının yaxınlaşmasının ləngidilməsi və onun ara lıq mü dafiə hədlərindəki sahələrinin ələ keçiril mə si məq sədilə tətbiq olunur. Düşmənə atəşlə zərərvurma adətən briqada lar - da düşmən müdafiəsinin çoxpilləli olmasını və yüksəkliklərin arxa yamaclarında hədəflərin vu rul - masını nəzərə alaraq planlaşdırılır. Həmlənin atəş hazırlığı, qoşunların istiqamətlər üzrə fəaliy yət ləri və şərait nəzərə alınaraq müxtəlif vaxtlarda baş - laya bilər və müxtəlif müddətə davam edə bi lər. Düşmənə atəş, onun müdafiəsinin çoxpilləli qu ruluşunu, hədəflərin və obyektlərin yüksəklik - lə rin yamaclarında, dərələrdə, mağaralarda, yeraltı qur ğularda məhv edilməsini nəzərə alaraq həyata ke çirilir və adi şəraitdə hücumda olan dövrlərlə təş kil edilir. Müdafiə çoxpilləli qurulanda atəş ha - zır lığı və həmlənin himayəsi vaxtı düşmən eyni vaxt da bütün pillələrdə susdurulur. Hücumdan əvvəl artilleriya hazırlığı hər isti qa - mət də dağlıq şəraitdə atəş vasitələrindən istifadə edil məsi xüsusiyyətləri nəzərə alınaraq, müxtəlif vaxt lar da başlaya bilər. Hücumun gedişində atəşlə himayə, adətən, atə - şin ardıcıl cəmləşməsi üsulu ilə yerinə yetirilir. Ar til leriya və minaatanlar hissə və bölmələrə, ta - qı ma qədər olmaqla, onların hücum istiqamət lə - rin də olan hədəf və obyektlərin məhv edilməsi tap şırığı ilə verilir. Düşmənin atəş vasitələri onun bü tün müdafiə pillələrdə eyni vaxtda susdurulur. Aşağı pillələrdə olan hədəflərə daha sıx atə şin cəmləşdirilməsi məqsədəuyğundur. Həmlənin artilleriya dəstəyi adətən ayrı-ayrı hə - dəf lər üzrə atəşin və cəmləşdirilmiş atəşlərin bir ləş - mə si və ya atəşin ardıcıl cəmləşdirilməsi ilə hə yata ke çiriləcəkdir. Susdurulma yollara bitişik dayaq mən tə qə lə rində, həmçinin aşırımlarda və yük sə k - lik lərin qı lıc larında daha etibarlı təmin olun ma lı dır. Düşmənin yüksəkliklərin arxa yamaclarında məhv edilməsinə, hakim yüksəkliklərdə fəaliyyət gös tərən minaatanlarla və haubitsalı artilleriya, avia siya zərbələri, hissə və bölmələrin cinah atəşi ilə nail olunur. Aviasiya, düşmən hədlərinin artilleriya atəşi üçün əlçatmaz olan rayonlarda, xüsusilə də də rə lər - də, darısqal keçidlərdə, yüksəkliklərin arxa ya mac larında və dağ yollarında yerləşməsi zamanı tət biq edilir. Aviasiya tuşlayıcıları hər tabor üçün ayrılır. Qoşunların idarə edilməsi ümumi prinsiplərlə qu rulur, lakin bütün komandanlıq səviyyələrində ida rəetmə məntəqələrinin qoşunlarla daha daya - nıq lı rabitə əlaqəsinə malik olmaqdan ötrü, adi şə - rait lər dən fərqli olaraq, onlara daha yaxın yer ləş - dirilməsi məsləhətdir. Adi şəraitlərdə olduğu kimi briqada, dağlarda hü cum əməliyyatlarına müxtəlif şəraitdə başlaya bi lər. Briqada birliyin tərkibində – birinci eşelon - da əsas və ya digər zərbə istiqamətində hücum edə bi lər, ikinci eşelonda və ya ümumqoşun ehtiyatın - da yer tutar; mobil ehtiyat kimi müstəqil şəkildə ay rı ca istiqamətdə hücumda iştirak edər. Dağlarda hücumun aparılması üçün briqadaya tə yin edilir: hücum zolağı, yaxın və sonrakı tap şı rıq lar. Vəziy - yətdən asılı olaraq, briqada sürətli hü cum etdikdə ya xın tapşırıq veril mə yə bilər. Dağ lıq ərazidə hü - cu mun aparılması böl mə lərin müs təqil fəa liy yə- ti nin təminatına xü su si diqqət yetirməyi tələb edir. Əgər briqada müstəqil təcrid edilmiş isti qa mət - də, ensiz dağ keçidi boyunca hücum edirsə, ona dö yüş tapşırığı 2-3 sutkalıq və hüdud xətləri mü - əy yənləşdirilmədən qoyula bilər. Sutkalıq tap şı rıq 7-8 km dərinliyə verilə bilər. Hücum zola ğı nın eni dağ keçidlərinin, yolların, keçilməsi müm kün olan sa hələrin mövcudluğundan asılıdır. O, adi şə ra it - lər də olduğundan daha enli və böl mə lə rin fəaliy - yə ti üçün mümkün olan 1-2 istiqamətdən iba rət ola bilər. Briqadanın hücum zolağının eni 10 km-ə qədərdir. Dağlarda bri qa da la rın və piyada bölmə - lə rin hücum templəri 1000 m-ə qə dər yüksəklikdə sut kada 8-10 km-ə, 2000 m- dən yüksəklikdə isə 3-5 km-ə qədər ola bilər. Dağlarda düşmənin hazırlıqlı müdafiəsini yar - ma 0,3-0,5 km/saat, dağ yaylaları və dağətəyi ra - yon larda 0,5-1 km/saat təşkil edə bilər. Briqadanın yaxın tapşırığı hücum zolağında düş mənin müdafiə olunan bölmələrinin darma da - ğın edilməsi və onun taktiki dərinliyində aşırımla - rın (vacib obyektlərin) tutulması ola bilər. Bri qadanın sonrakı tapşırığı düşmənin alay eh ti yat la rı - nın darmadağın edilməsindən və onun mü da fiə si nin dərinliyində aşırımların və vacib hü dud ların (ob yektlərin) tutulmasından ibarətdir. Briqada döyüş düzülüşü adətən iki eşelonda, məh dud saylı əlverişli istiqamətləri olan ərazidə isə üç eşelonda ola bilər. Döyüş düzülüşü əsasən hü cum üçün seçilmiş istiqamətlərin əhəmiy yətin - dən və həcmindən asılı olaraq iki eşelonla qurulur. Bi rinci eşelonda üstünlük motoatıcı (dağ-atıcı) ta - bor lar olmaqla, artilleriya, minaatanlar, mühəndis və kimya bölmələri ilə gücləndirilərək tətbiq edi - lir. Dağıntı olan rayonlarda qoşunların hərəkətini tez təmin etmək üçün maneələri ləğvetmə qrupları ya radılır. Bunlardan başqa dağlarda hücum zama - nı briqadanın döyüş düzülüşündə reyd və yandan ötüb keçən bölmələrdən geniş istifadə edilir. Mənbə Polkovnik Rəşad TAHİROV